ปุ๋ยและการใช้ปุ๋ย (Fertilizer and Its Use)

[Aorrayong]

ที่มา http://agronomy.agri.cmu.ac.th/meteo/361212/lecture_10.ppt

ปฐพีศาสตร์เบื้องต้น (Introduction to Soil Science)

โดย : ดร. นิวัติ อนงค์รักษ์

ปุ๋ยและการใช้ปุ๋ย

ปุ๋ย คือ วัสดุหรือสารที่ใช้เติมลงไปในดินเพื่อให้พืชมีธาตุอาหารใช้อย่าง
พอเพียงกับความต้องการในการเจริญเติบโตและการสร้างผลผลิต

ธาตุปุ๋ย คือ ธาตุทางเคมีที่เป็นธาตุอาหารพืชและมีการนำมาใช้เป็นปุ๋ย เช่น
N , P , K , Ca , Mg , S ฯลฯ

แม่ปุ๋ย คือ สารประกอบที่มีธาตุปุ๋ยอยู่ในองค์ประกอบตั้งแต่ 1 ธาตุขึ้นไป
เช่น
(NH4)2SO4 เป็นแม่ปุ๋ย N
CaHPO4 เป็นแม่ปุ๋ย P
KCl / K2SO4 เป็นแม่ปุ๋ย K

ปริมาณธาตุอาหารรับรอง
ปริมาณต่ำสุดของธาตุอาหารที่มีอยู่ในปุ๋ยนั้น โดยกำหนดเป็นร้อยละหรือเปอร์เซ็นต์ของน้ำหนักสุทธิของปุ๋ยนั้น
% N (Total – N)
% P2O5 (Available P2O5)
% K2O (Water Soluble Potash)


เกรดปุ๋ย
ตัวเลขแสดงปริมาณธาตุอาหารรับรองที่มีอยู่ในปุ๋ยนั้น โดยเขียนเป็นเลข 3 จำนวนติดต่อกันไป เช่น
ปุ๋ยเกรด 12 – 24 – 12 แสดงถึง

สูตรปุ๋ย
เกรดปุ๋ยที่แนะนำให้ใช้ในไร่นา โดยบอกให้ทราบถึงปริมาณการใช้อย่างชัดเจน เช่น
ใช้ปุ๋ยสูตร 16 -20-0 อัตรา 30 กก./ไร่ แสดงให้ทราบว่าพื้นที่ 1 ไร่ ต้องใส่ปุ๋ยเกรด 16-20-0 จำนวน 30 กก. ซึ่งมีเนื้อปุ๋ยที่แท้จริง ดังนี้

N = (16X30)/100 = 4.8 กก.

P2O5 = (20X30)/100 = 6.0 กก.

K2O = O (ไม่มี)

ปุ๋ยผสม
ปุ๋ยที่เกิดจากการผสมปุ๋ยชนิดต่างๆ เข้าด้วยกัน เพื่อไห้ได้ธาตุอาหารตามชนิด และปริมาณที่ต้องการ โดยจะมีการปั้นเม็ดหรือไม่ก็ตาม เช่น
ปุ๋ยผสมเกรด : 15-15-15
16-20-0
12-24-12
การผสม : เชิงเคมี
เชิงกล
ปุ๋ยผสมสมบูรณ์ : 15-15-15
13-13-21

ปุ๋ยผสมไม่สมบูรณ์ : 16-20-0
0-52-34

อัตราส่วนปุ๋ย
เป็นสัดส่วนอย่างต่ำที่เป็นเลขลงตัวน้อย ๆ ของ N : P2O5 : K2O ในปุ๋ยนั้น เช่น
ปุ๋ย 1:1:1 ได้แก่ 15-15-15 , 20-20-20
ปุ๋ย 1:1:2 ได้แก่ 8-8-16 , 10-10-20
ปุ๋ย 1:2:2 ได้แก่ 5-10-10 , 8-16-16
ปุ๋ย 2:2:1 ได้แก่ 10-10-5 , 30-30-15

ประโยชน์
- ช่วยในการพิจารณาเลือกซื้อปุ๋ย
- ช่วยในการแนะนำปุ๋ยแก่เกษตรกร

สารตัวเติม (Filler)
วัสดุที่ใช้เติมลงไปในปุ๋ยผสม เพื่อให้ปุ๋ยนั้นมีน้ำหนักครบ 100 หน่วยพอดี โดยสารตัวเติมต้องไม่ทำปฏิกิริยาหรือทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงใด ๆ กับธาตุปุ๋ยในเนื้อปุ๋ยนั้น
สารตัวเติมปกติจะเป็นสารเฉื่อย :
- ทราย
- ดินขาว
- Diatomaceous earth
- ปูนโดโลไมต์
- Tale
- Chalk
สารตัวเติม มีหน้าที่ :
- เป็น Conditioner ลดการจับตัวของปุ๋ย
- แก้ฤทธิ์ความเป็นกรดตกค้างของปุ๋ย
- เป็นแหล่งธาตุอาหารอื่น


ความชื้นสัมพันธ์วิกฤตของปุ๋ย (Critical Relative Humidity : CRH)

เป็นค่าความชื้นในอากาศรอบ ๆ เม็ดปุ๋ย ซึ่งเมื่อเพิ่มให้สูงขึ้นแล้ว ปุ๋ยจะเริ่มดูดความชื้นเข้ามาละลายตัวมันเอง แต่ถ้าลดให้ต่ำลงกว่าค่าดังกล่าว ปุ๋ยจะไม่ดูดความชื้นเลย

ปุ๋ยที่มีค่าความชื้นสัมพันธ์วิกฤตต่ำ
- แคลเซียมไนเตรต 46.7 %
- แอมโมเนียมไนเตรต 59.4 %

ปุ๋ยที่มีค่าความชื้นสัมพัทธ์วิกฤตปานกลาง
- ยูเรีย 72.5 %
- แอมโมเนีย,ซัลเฟต 79.2 %
- โพแทสเซียมคลอไรด์ 84.0 %

ปุ๋ยทีมีค่าความชื้นสัมพัทธ์วิกฤตสูง
- โพแทสเซียมไนเตรต 90.3 %
- ซุปเปอร์ฟอสเฟต 93.6 %
- โพแทสเซียมซัลเฟต 96.3 %

เมื่อนำปุ๋ยมาผสมกัน ค่าความชื้นสัมพัทธ์วิกฤตจะเปลี่ยนไป ทำให้ :

1. ไม่ควรนำมาผสมกัน
......................% CRH........%CRHใหม่ -แคลเซียมไนเตรต.......46.7...........220
-โพแทสเซียมคลอไรด์...84.0

2. ผสมได้ แต่ไม่ควรเก็บไว้นาน
- ยูเรีย ................... 75.5.........60.3
-โพแทสเซียมคลอไรด์... 84.0

3. ผสมกันได้ เก็บรักษาไว้ได้
- แอมโมเนียมซัลเฟต.....79.2.........87.7
- ซุปเปอร์ฟอสเฟต........93.6

ผลตกค้างของปุ๋ยเคมี
- ปุ๋ยที่มีผลตกค้างเป็นกรด (ปุ๋ยกรด)
- ปุ๋ยที่มีผลตกค้างเป็นด่าง (ปุ๋ยด่าง)
- ปุ๋ยที่ไม่มีผลต่อ pH ดิน (ปุ๋ยเป็นกลาง)

ความเป็นกรดของปุ๋ย
เป็นตัวเลขแสดงถึงน้ำหนักของ CaCO3 บริสุทธิ์ที่ใช้ทำปฏิกิริยากับกรดที่เกิดจากการใช้ปุ๋ยหนัก 100 หน่วย เพื่อให้เกิดการสะเทินกรดนั้น
- ปุ๋ยกรด มักได้แก่ ปุ๋ยที่มีแอมโมเนียม (NH4+) หรือให้แอมโมเนียม
ออกมา

- เกลือที่มีอนุมูลคลอไรด์ จะมีค่าความเป็นกรด > ซัลเฟต >
ไนเตรต > ฟอสเฟต
แอมโมเนียมคลอไรด์..................128
แอมโมเนียมซัลเฟต................... 110
แอมโมเนียมไนเตรต.................. 60
โมโนแอมโมเนียมฟอสเฟต........... 55
- ปุ๋ยอินทรีย์มีค่าความเป็นกรดต่ำ
กากเมล็ดฝ้าย........................ 10
มูลค้างคาว............................ 13

[Aorrayong]

ความเป็นด่างของปุ๋ย
เป็นตัวเลขแสดงถึงน้ำหนักของ CaCO3 ซึ่งสมมูลย์กับฤทธิ์ด่างที่เกิดขึ้นในดิน เมื่อใช้ปุ๋ย 100 หน่วยน้ำหนัก
- ปุ๋ยด่าง มักได้แก่ ปุ๋ยที่มีแคลเซียม (Ca) แมกนีเซียม (Mg) หรือ
โซเดียม (Na) ในองค์ประกอบ
- แคลเซียมไซยานาไมด์......63
- แคลเซียมไนเตรต...........21
- โซเดียมไนเตรต.............29
- ไดแคลเซียมฟอสเฟต.......25
- โพแทสเซียมไนเตรต........25

- ปุ๋ยที่เป็นกลาง (ไม่มีผลต่อ pH ดิน)
- ซุปเปอร์ฟอสเฟต
- โพแทสเซียมคลอไรด์
- โพแทสเซียมซัลเฟต

ดัชนีความเค็มของปุ๋ย (Salt Index)
เป็นอัตราส่วนระหว่างค่า Osmotic potential ของสารละลายดินที่ลดลง เนื่องจากการใช้ปุ๋ยนั้น เปรียบเทียบกับค่าที่ลดลง เนื่องจากการใช้ปุ๋ย NaNO3 น้ำหนักเท่ากัน โดยกำหนดให้ดัชนีความเค็มของ NaNO3 มีค่า = 100

ดัชนีความเค็มของปุ๋ย (Salt Index)
- ปุ๋ยไนโตรเจน
- แอมโมเนียไนเตรต.................104.7
- ยูเรีย...............................75.4
- แอมโมเนียซัลเฟต.................69.0

- ปุ๋ยฟอสฟอรัส
- ไดแอมโมเนียมฟอสเฟต...........34.2
- โมโนแอมโมเนียฟอสเฟต..........29.9
- ซุปเปอร์ฟอสเฟต...................7.8

- ปุ๋ยโพแทสเซียม
- โพแทสเซียมคลอไรด์..............116.3
- โพแทสเซียมไนเตรต.............. 73.6
- โพแทสเซียมซัลเฟต.............. 46.1

ปุ๋ยไนโตรเจน

ธรรมชาติ - อินทรีย์ N
เศษเนื้อ เศษปลา มูลสัตว์
- อนินทรีย์ N
สังเคราะห์ - อินทรีย์ N
ยูเรีย , CaCN2
- อนินทรีย์ N
(NH4)2 SO4 , NH4NO3



ปุ๋ยไนโตรเจนละลายช้า (Slow release nitrogen carriers)

แบ่งเป็น 2 ประเภท :
ปุ๋ยละลายช้าแบบเคลือบ
วัสดุที่ใช้เคลือบ ได้แก่ Waxes, Paraffin , Acrylic resins ,ธาตุกำมะถัน , Peat และ ดินเหนียว


การเคลือบมี 3 แบบ
-Semipermeable membrane
-Impermeable membrane(เจาะรูโดยรอบ)
-Impermeable membrane(ย่อยสลายโดยจุลินทรีย์)

ตัวอย่างปุ๋ย เช่น Sulfur Coated Urea (SCU)

ปุ๋ยละลายช้าแบบไม่เคลือบ
สังเคราะห์ขึ้นมาโดยตรง :
- Urea formaldehyde
- IBDU
- Magnesium ammonium phosphate
- Oxamide
- Fleranid (CDU)

[Aorrayong]

Nitrification Inhibitors(สารยับยั้งขบวนการ Nitrification)

เช่น - N–Serve
- Potassium azide (KN3)
- AM.

หน้าที่
- ยับยั้งการทำงานของ Nitrosomonas
- ลดการสูญหายของ NO3-



ปุ๋ยฟอสฟอรัส
เตรียมจากการ Treat Rock Phosphate ด้วยกรดต่าง ๆ


วิธีการเตรียม
Ca3 (PO4 )2 + 2H2SO4 Ca(H2PO4)2 + 2CaSO4 + Impurity


Bacterial Phosphate Fertilization

- ใช้จุลินทรีย์ในการย่อยสลายสารประกอบฟอสเฟตในดิน
- จุลินทรีย์ที่ใช้คือ
Bacillus megatherium var. phosphaticum
(phospho bacterins)
- ใช้มากในรัสเซียและยุโรปตะวันออก
- เพิ่มความเป็นประโยชน์ของ P โดยการย่อยสารประกอบอินทรีย์ฟอสฟอรัส
และ Hydroxyapatite
- มีประสิทธิภาพในดินที่มี pH เป็นกลางถึงด่าง ที่มีอินทรียวัตถุสูง
- พืชที่ตอบสนองได้แก่ Sugar beet , มันฝรั่ง, ธัญพืช, พืชผัก, หญ้า และ ถั่ว

[Aorrayong]

ปุ๋ยโพแทสเซียม

- ได้จากแร่ธาตุในธรรมชาติ
- ละลายน้ำได้ดี
- ไม่มีผลต่อ pH ดิน
- รูป KCl เป็นพิษกับพืชบางชนิด เช่น ส้ม ถั่ว ยาสูบ
- ชนิดแร่ K ที่สำคัญ
- KCl 60% K2O
- K2SO4 50% K2O
- KNO3 43% K2O
- Manure salts (KCl) 20-30% K2O
- Kainit (KCl.MgSO4.3H2O) 12-16% K2O
- Sulfate of potash magnesia (K2SO4. MgSO4.3H2O)
25-30% K2O


ปุ๋ยธาตุอาหารรอง (Ca, Mg และ S)

ปกติมีการเตรียมลงไปในดินในรูป
-สิ่งเจือปนในปุ๋ย N P K ที่ใช้
-ปูนที่ใช้ปรับ pH ดิน
-เกลือของปุ๋ยเหล่านี้โดยตรง

แหล่งปุ๋ยธาตุอาหารรอง
-ยิบซัม........................22% Ca , 15-18% S
-ซุปเปอร์ฟอสเฟต.............14-20% Ca, 12-14% S
-แมกนีเซียมซัลเฟต.......... 11% Mg, 18%S
-แคลไซท์.................... 36% Ca
-แคลเซียมไนเตรต........... 20% Ca
-แมกนีเซียมออกไซด์........ 45% Mg
-แอมโมเนียมซัลเฟต......... 24% S

ปุ๋ยจุลธาตุ
มี 3 รูปแบบ
1. เกลือของธาตุต่าง ๆ
- Borax (Na2B4O7.10H2O)............11% B
- Copper sulfate (CuSO4.5H2O).....25%Cu
- Ferrous sulfate (FeSO4.7H2O).....20%Fe
- Manganese oxide (MnO).............48%Mn
- Zinc sulfate (ZnSO4.7H2O).........35%Zn

2. คีเลตของจุลธาตุต่าง ๆ เช่น
Fe, Mn, Zn, Cu-EDTA

3. ปุ๋ยเกล็ดแก้ว (Frits)
- เป็นผลึกแก้วสีน้ำตาล
- มีจุลธาตุหลายชนิดในองค์ประกอบ เช่น B , Cu , Fe , Mn , Mo และ Zn
- เป็นปุ๋ยละลายช้า

[Aorrayong]

หลักการใช้ปุ๋ยเคมี

เพื่อให้เกิดประสิทธิภาพมากที่สุด ควรปฏิบัติ

1. เลือกใช้ปุ๋ยให้ถูกต้องตรงกับชนิดพืชที่ปลูกและตรงกับวัตถุประสงค์ของผู้ใช้
- ปุ๋ยสำหรับพืชทั่วไป 1:1:1
- ปุ๋ยเร่งใบ เร่งการเจริญเติบโต 2:1:1 , 3:1:1
- ปุ๋ยเร่งดอก เร่งผล ปรับปรุงคุณภาพของพืช 1:2:1 , 1:1.5:1
- ปุ๋ยเร่งหัว เร่งความหวาน 1:1:1.5 , 1:1:2

2. ใส่ในปริมาณที่พอเหมาะและในรูปที่เหมาะสม

3. ใส่ในปริมาณที่พืชดูดใช้ได้ง่าย

4. ใส่ในเวลาที่พืชต้องการ


รูปแบบการใส่ปุ๋ย
1. ใส่ให้ทางดิน (Soil Application)
- ในรูปของแข็ง (เป็นเมล็ด, เป็นผง)
- การหว่าน
- การหยอดเป็นจุด
- การโรยเป็นแถบ
- การใส่ในระดับลึก
- ในรูปสารละลายหรือแก๊ส
- ใส่ไปพร้อมกับการให้น้ำ (Fertigation)
- อัดปุ๋ยในรูปแก๊สลงไปในดินลึก

2. ใส่ให้ทางใบโดยการฉีดพ่น (Foliar application)
- ข้อดี
- พืชดูดใช้ได้เร็ว
- เป็นการเสริมธาตุอาหารนอกเหนือจากทางราก
- ปุ๋ยกระจายตัวได้ดี
- ข้อเสีย
- ใบไหม้ หากเข้มข้นเกินไป
- ต้องฉีดพ่นหลายครั้ง เพราะต้องใช้อัตราเจือจาง
- ต้นทุนการผลิตสูงขึ้น

[Aorrayong]

อัตราการดูดใช้ธาตุอาหารทางใบ

1. ดูดได้เร็ว หมายถึง 1/2 หรือ 2/3 ของธาตุอาหารทั้งหมดถูกดูดไป
ใช้ ภายในเวลา 4-6 ชั่วโมง ได้แก่ ธาตุ N, K, Zn

2. ดูดได้ปานกลาง หมายถึง การดูดใช้ปุ๋ยที่ต้องใช้ระยะเวลาตั้งแต่
หลาย ๆ ชั่วโมง จนถึงเป็นวัน ได้แก่ธาตุ P, S, B, Mn

3. ดูดได้ช้า หมายถึง การดูดใช้ปุ๋ยที่ต้องใช้เวลายาวนานขึ้น ตั้งแต่ 4-6
วันหรือมากกว่า ได้แก่ ธาตุ Mg, Cu, Fe , Mo


การคำนวณปุ๋ย
สมมุติท่านเป็นเจ้าของสวนลำใย เนื้อที่ 20 ไร่ ต้องการใส่ปุ๋ยสูตร 30 – 20 – 25 อัตรา 60 กก./ไร่ โดยท่านจะต้องผสมปุ๋ยนี้ขึ้นมาใช้เองจากปุ๋ยเกรดต่าง ๆ ที่ท่านมีอยู่คือ 4-2-4 , 5-5-5 และ 10-6-6 อยากทราบว่าท่านจะต้องใช้ปุ๋ยทั้ง 3 ชนิด ในปริมาณอย่างละเท่าไรในการผสมปุ๋ยครั้งนี้

ปุ๋ยสูตร 30-20-25 อัตรา 60 กก./ไร่
ดังนั้น เนื้อที่ 20 ไร่ ต้องใช้ปุ๋ย = 60 X 20 = 1,200 กก.
และในปุ๋ยจำนวนดังกล่าวจะมีเนื้อธาตุปุ๋ย ดังนี้
N (30 X 1200)/100 = 360 กก.
P2O5 (20 X 1200)/100 = 240 กก.
K2O (25 X 1200)/100 = 300 กก.

สมมุติให้ใช้ปุ๋ยแต่ละเกรดในการผสมปุ๋ย ดังนี้
4-2-4 = x กก.
5-5-5 = y กก.
10-6-6 = z กก.
ในส่วนของ N (4x/100) + (5y/100) + (10z/100) = 360
หรือ 4x+ 5y + 10z = 36000 … (1)
ในส่วนของ P (2x/100) + (5y/100) + (6z/100) = 240
หรือ 2x + 5y + 6z = 24000 … (2)
ในส่วนของ K (4x/100) + (5y/100) + (6z/100) = 300
หรือ 4x + 5y + 6z = 30000 … (3)

(3) – (2) 2x = 6000
x = 3000
(1) – (3) 4z = 6000
z = 1500
แทนค่า x, z ใน (2)
2(3000) + 5y + 6(1500) = 24000
y = (24000 - 15000) / 5 = 9000 / 5
= 1800
4-2-4 = 3000 กก.
นั่นคือ ต้องใช้ปุ๋ยดังนี้ 5-5-5 = 1800 กก. ผสมกัน
10-6-6 = 1500 กก.[/b]

[Aorrayong]

ประสิทธิภาพของปุ๋ย(Fertilizer Use Efficiency)

ปริมาณปุ๋ยที่พืชสามารถนำเอาไปใช้เพื่อการเจริญเติบโตได้มากน้อยแตกต่างกัน

ปัจจัยควบคุมประสิทธิภาพของปุ๋ย
- การเคลื่อนย้ายของธาตุอาหารไปยังรากพืช
- Interception
- Mass Flow
- Diffusion
- เข้มข้นของธาตุอาหารในสารละลายดิน
- การสูญเสียอาหารโดยกระบวนการต่าง ๆ
- ประเภทและชนิดของดิน

วิธีวัดประสิทธิภาพของปุ๋ย
วัดจากชีวภาพ (Biomass)
ประสิทธิภาพของปุ๋ย = ผลผลิตเพิ่มจากการใช้ปุ๋ย/น้ำหนักปุ๋ยที่ใช้


วัดเป็น % recovery

% recovery = (ธาตุอาหารที่พืชดูดจากปุ๋ย/น้ำหนักปุ๋ยที่ใช้)x100


การวัดประสิทธิภาพของปุ๋ยโดยวิธีทางไอโซโทปและรังสีเทคนิค
- ให้ผลถูกต้อง เที่ยงตรง แม่นยำ
- เป็นเทคนิคใหม่ ได้รับความสนใจทั่วโลก
- สามารถแยกส่วนของธาตุที่มาจากปุ๋ยออกจากดินได้
- ติดตามการเคลื่อนย้ายได้
การวัดประสิทธิภาพของปุ๋ยโดยวิธีทางไอโซโทปและรังสีเทคนิค
- ให้ผลถูกต้อง เที่ยงตรง แม่นยำ
- เป็นเทคนิคใหม่ ได้รับความสนใจทั่วโลก
- สามารถแยกส่วนของธาตุที่มาจากปุ๋ยออกจากดินได้
- ติดตามการเคลื่อนย้ายได้

[mongkol]

ขอบคุณมาก

ไปค้น lacture มาให้ สมัยนี้ดีจัง load เอามาได้เลย ตอนผมเรียนต้องจดเอา ไม่ทันก็ซีร็อก XEROX ทีเห็นนี่แค่จิบๆๆนะ ถ้าเจอ plantphysiology ที่ต้องมาประกอบกับความรู้ด้านธาตุอาหารพืช มันกว่านี้เยอะ

[Aorrayong]

[kimzagass]