เริ่มต้นจากการทำเชื้อเห็ดอย่างง่าย โดยไม่ต้องใช้หม้อนึ่งความดันไอน้ำ หรือ ไม่ต้องใช้เมล็ดข้าวฟ่าง ด้วยการทำหัวเชื้อเห็ดด้วยขี้เลื่อยเพื่อใช้เองในฟาร์ม
เกษตรกรที่เพาะเห็ด ซึ่งมีประสบการณ์มาระยะหนึ่งมักสอบถามถึงวิธีทำหัวเชื้อเห็ด เพราะอยากลดต้นทุน และมักมีปัญหาขาดเชื้อเห็ดสำหรับผลิตก้อนเชื้อ แต่พออธิบายว่าการทำเชื้อเห็ดด้วยตนเองต้องทำภายใต้ภาวะปลอดเชื้อ(ต้องมีตู้เขี่ยเชื้อ,ห้องเขี่ยเชื้อ) ,ต้องมีหม้อนึ่งความดันไอน้ำ(ราคาแพง) ,ต้องมีแหล่งของเชื้อบริสุทธิ์ ,และต้องมีทักษะในการเขี่ย หรือ แยกเชื้อเห็ดพอควร ก็รู้สึกท้อใจ หรือ ไม่ยากเสี่ยงลงทุนซื้ออุปกรณ์เพิ่มเพราะไม่แน่ใจว่าสามารถทำได้หรือไม่ อันที่จริงการทำฟาร์มเพาะเห็ดให้มีความยั่งยืนจำเป็นต้องพัฒนาจากฟาร์มเห็ดที่ซื้อก้อนเชื้อเห็ดจากฟาร์มเห็ดขนาดใหญ่มาเปิดดอกอย่างเดียว มาเป็นฟาร์มเห็ดที่ผลิตเชื้อเห็ดใช้เอง และจำหน่ายในที่สุดจึงจะอยู่รอด ซึ่งไม่เริ่มต้นในวันใดก็ต้องเริ่มต้นวันหนึ่งอยู่ดี
แต่หากยังไม่พร้อมในการลงทุน หรือ ไม่มั่นใจในฝีมือ ก็ลองเริ่มต้นจากการทำเชื้อเห็ดอย่างง่าย โดยไม่ต้องใช้หม้อนึ่งความดันไอน้ำ หรือ ไม่ต้องใช้เมล็ดข้าวฟ่าง ด้วยการทำหัวเชื้อเห็ดด้วยขี้เลื่อยเพื่อใช้เองในฟาร์ม
ข้อดีของการทำหัวเชื้อเห็ดในขี้เลื่อย
1.ไม่ใช้หม้อนึ่งความดันไอน้ำ
2.ต้นทุนถูก วัสดุมีอยู่แล้ว(ขี้เลื่อย)
3.เชื้อที่ได้แข็งแรงกว่าหัวเชื้อเห็ดจากเมล็ดข้าวฟ่างที่นิยมทำกัน
ข้อจำกัดขของการทำหัวเชื้อเห็ดในขี้เลื่อย
1.ใช้ได้เฉพาะเชื้อเห็ดที่มีความแข็งแรง เช่น เห็ดนางรมฮังการี ,นางฟ้าภูฐานครีม ,ขอนขาว หรือ เห็ดลม เป็นต้น
2.อาจมีการเสียหายมาก เพราะการทำเชื้อแบบนี้ไม่สามารถฆ่าเชื้อปลอมปนได้ทั้งหมด(ไม่ได้ใช้หม้อนึ่งความดันไอน้ำ)
3.เชื้อเห็ดเจริญได้เติบโตช้ากว่าการเจริญในเมล็ดข้าวฟ่าง
4.ต้องมีแหล่งเชื้อบริสุทธิ์บนอาหารวุ้น
อุปกรณ์
1.เข็มเขี่ยเชื้อ
2.ตระเกียงอัลกอฮอล์ และอัลกอฮอล์สำหรับใส่ตระเกียง(เมธิลฮัลกอฮอล์)
3.ขี้เลื่อยยางพาราร่อน
4.รำอ่อน
5.ขวดแบน หรือ ขวดโซดาเก่า
6.เชื้อเห็ดบริสุทธิ์ในอาหารวุ้น (ขอซื้อได้ตามฟาร์มเห็ดขนาดใหญ่ ,สถานศึกษาทางการเกษตร,หรือสั่งซื้อไปรษณีย์ ที่ ศูนย์รวมเชื้อพันธุ์เห็ดแห่งประเทศไทย ตึกโภชากร กลุ่มวิจัยพัฒนาธนาคารเชื้อพันุ์พืชและจุลินทรีย์ กรมวิชาการเกษตร เขตจตุจักร กทม. 10903 โทร 0-2579-0147
วิธีการ
1.ร่อนขี้เลื่อย ผสมกับรำอ่อน อัตรา ขี้เลื่อย 10 กก. รำอ่อน 0.5 กก. ให้ความชื้น 60 เปอร์เซ็นต์(บีบกำเป็นก้อน น้ำไม่แฉะ)
2.กรอกวัสดุใส่ขวด 3 ส่วน 4 ของขวด ปีดด้วยจุกสำลี หุ้มกระดาษฟรอยด์
3.นึ่งหม้อนึ่ง อุณหภูมิ 90-100 องศาเซลเซียสนาน 2-3 ชั่วโมงให้สุก ปล่อยให้เย็น
4.เขี่ยเชื้อ ในห้องลมสงบ (ทำมุมห้อง) ด้วยเทคนิคปลอดเชื้อ โดยใช้เข็มเขี่ยเชื้อที่เผาจนแดง และปล่อยให่เย็น และผู้เขี่ยเชื้อต้องล้างมือและเช็ดมือด้วยอัลกอฮอล์บ่อยๆครั้ง เผาขวดเชื้อ และขวดอาหารทุกครั้ง ไม่วางจุกสำลีบนพื้น เขี่ยชิ้นวุ้นในขวดหัวเชื้อติดเส้นใยเห็ด ขาด ประมาณ 0.5 ซ.ม. ย้ายมาใส่ขวดอาหารขี้เลื่อยลึกประมาณ 1 เซนติเมตร ปิดจุกสำลี และทับด้วยกระดาษหนังสือพิมพ์ รัดด้วยยางรัด
5.บ่มเชื้อในห้องที่แดดฟาดไม่ถึง หากเป็นห้องมืดเชื้อจะเจริญไว บนชั้นที่ปราศจากมด แมลงรบกวน เป็นเวลา 10-15 วัน เชื้อเห็ดจะเจริญเต็มขวด โดยต้องเลือกใช้เชื้อจากขวดที่มีเชื้อสีขาวบริสุทธิ์ โดยไม่มีเส้นในเชื้อราสีอื่นปลอมปน ไม่มีจุดเน่าเสียจากเชื้อบักเตรี(การสังเกตเชื้อบริสุทธิ์ ต้องใช้ประสบการณ์พอควร ในระยะแรกอาจไม่ชำนาญ)
6.การใช้เชื้อเห็ดที่เจริญบนขี้เลื่อย สามารถใช้ในปริมาณน้อยกว่าการใช้เชื้อจากเมล็ดข้าวฟ่าง (หนึ่งขวด ต่อ 80-100 ถุงเชื้อ) เพราะเชื้อแข็งแรงกว่า และเชื้อจะเจริญในก้อนเชื้อได้ไวกว่าเพราะไม่ต้องใช้เวลาปรับตัวเนื่องจากต่างเป็นขี้เลื่อยซึ่งมีคุณค่าอาหารเท่าๆกัน
ตู้เขี่เชื้อเห็ดครับ
เชื้อเห็ดเจริญบนเมล็ดข้าวฟ่าง
การบ่มเชื้อเห็ด
gotoknow.org/blog/tavichai-farm/375606 -