ศาสตราจารย์ ดร. นันทกร  บุญเกิด

สำนักวิชาเทคโนโลยีการเกษตร  มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีสุรนารี

อ. เมือง  จ. นครราชสีมา

เป็นที่ทราบกันดีแล้วว่า โดยทั่วๆ ไป การปลูกพืชเพื่อให้ได้ผลผลิตและคุณภาพ จำเป็นต้องคำนึงถึงปัจจัยที่สำคัญต่างๆ  ได้แก่  น้ำ  แสงแดด  อุณหภูมิ การปรับปรุงบำรุงดินเพื่อให้พืชได้รับธาตุอาหารที่เพียงพอ  การป้องกันกำจัดศัตรูพืช และการใช้สารกระตุ้นต่างๆ เพื่อการเจริญเติบโต  การออกดอก ติดผลในพืช ปัจจุบันนี้กลุ่มเกษตรกรและผู้ที่เกี่ยวข้องให้ความสนใจผลิตภัณฑ์ชีวภาพเพื่อใช้ในการเร่งการเจริญเติบโตของพืช  โดยเข้าใจว่าเป็นปุ๋ยชีวภาพ  เพื่อให้เกษตรกรได้มีความเข้าใจที่ถูกต้อง  จึงได้นำเสนอความรู้เชิงวิชาการเกี่ยวกับปุ๋ยเคมี  ปุ๋ยอินทรีย์  ปุ๋ยชีวภาพ  ปุ๋ยอินทรีย์  ชีวภาพ  และสารกระตุ้นการเจริญเติบโต  การออกดอก และติดผลในพืช  ซึ่งทั้งหมดนี้เกี่ยวข้องกับการเจริญเติบโตของพืชว่ามีความแตกต่างกันอย่างไรในการช่วยให้พืชเจริญเติบโต

ปุ๋ย คือ วัสดุที่มีธาตุอาหารพืชเป็นองค์ประกอบ หรือสิ่งที่มีชีวิตที่ก่อให้เกิดปุ๋ย  เมื่อใส่ลงไปในดินแล้วจะสามารถปลดปล่อยธาตุอาหารพืชที่จำเป็นให้แก่พืช

               
ธาตุอาหารพืชที่จำเป็นแก่พืชมีด้วยกัน 16 ธาตุ คือ คาร์บอน (C) ไฮโดรเจน (H) และ ออกซิเจน (O) ทั้ง 3 ธาตุนี้ พืชได้จากกระบวนการสังเคราะห์แสง จึงไม่จำเป็นต้องให้  อีก 13 ธาตุ ที่จะต้องพิจารณาให้  ได้แก่ ไนโตรเจน (N) ฟอสฟอรัส (P) โพแทสเซียม (K) แคลเซียม (Ca) แมกนีเซียม (Mg) กำมะถัน (S)  ทั้ง 6 ธาตุ พืชมีความต้องการในปริมาณมาก จึงมักเรียกว่าธาตุอาหารหลัก  ส่วนอีก 7 ธาตุ พืชมีความต้องการในปริมาณน้อย จึงมักเรียกว่าธาตุอาหารรอง แต่มีความสำคัญมากเช่นกัน ได้แก่ ธาตุเหล็ก (Fe) แมงกานีส (Mn) สังกะสี (Zn) โบรอน (Bo) ทองแดง (Cu) โมลิบดินัม (Mo) และ คลอรีน (Cl) และมีบางธาตุที่มีความจำเป็นเฉพาะพืช  ได้แก่  ซิลิกอน (Si) ซึ่งจำเป็นสำหรับข้าว

               
ปุ๋ยดังกล่าวมี 4 ชนิด  ได้แก่  ปุ๋ยอนินทรีย์ (เคมี)  ปุ๋ยอินทรีย์  ปุ๋ยชีวภาพ และปุ๋ยอินทรีย์   ชีวภาพ

               
ปุ๋ยเดี่ยว หรือ แม่ปุ๋ย หมายถึง ปุ๋ยชนิดเดียวที่ให้ธาตุอาหารหลัก N-P-K หนึ่ง หรือ สองชนิด เช่น

               
ปุ๋ยเคมีไนโตรเจน (N-fertilizer) 
ได้แก่ แอมโมเนียมไนเตรต (NH4NO3) 35% N   
แอมโมเนียมซัลเฟต  (NH4)2SO4  21%  N

NH2 C  NH2

O

แอมโมเนียมคลอไรด์ (NH4Cl) 26%  N  
ยูเรีย 46%  N                               
ไดแอมโมเนียฟอสเฟต   (NH4)2HPO4 18%  N, 46%  P2O5

               
ปุ๋ยเคมีฟอสฟอรัส (P fertilizer) ได้แก่

หินฟอสเฟต  Ca3(PO4)2  15-20%  P (ทั้งหมด)

               

ปุ๋ยผสม หมายถึง การนำเอาปุ๋ยเดี่ยวหรือแม่ปุ๋ยตั้งแต่ 2 ชนิดขึ้นไปมาผสมกันเพื่อให้ได้สูตรปุ๋ยที่มีธาตุอาหารหลัก N-P-K ตั้งแต่ 2 ชนิดขึ้นไปตามความต้องการของผู้ใช้  เช่น

ต้องการปุ๋ยสูตร  15 – 15 – 20

ต้องใช้ยูเรีย 46% N 33  กิโลกรัม

ทริปเปิลซูเปอร์ฟอสเฟต 46% P2O5  33  กิโลกรัม

โพแทสเซียมคลอไรด์ 60 % K2O   33  กิโลกรัม

เป็นปุ๋ยที่ผลิตจากวัสดุพืชหรือสัตว์  เช่น จากพืช ได้แก่  เศษหญ้า  ฟาง  ข้าว  จากสัตว์ได้แก่  กระดูก  ขน  เลือด  และวัสดุของเหลือจากโรงงานอุตสาหกรรมต่างๆ ปุ๋ยอินทรีย์ที่รู้จักกันโดยทั่วๆ ไป ได้แก่ ปุ๋ยคอก  เช่น  มูลไก่  วัว  ควาย  หมู  ในรูปอื่นได้แก่  ปุ๋ยมูลค้างคาว  ปุ๋ยเทศ-บาล  ปุ๋ยหมักต่างๆ และที่ใช้พืชปลูกได้แก่ปุ๋ยพืชสด  คือ  นำเมล็ดพืชหว่านลงในแปลงที่จะปลูกพืชหลัก แล้วทำการไถกลบก่อนปลูกพืช  ส่วนใหญ่เป็นพืชตระกูลถั่ว  เช่น  ปอเทือง  โสน  ถั่วพุ่ม เป็นต้น ปุ๋ยอินทรีย์ให้ธาตุอาหารพืชครบทุกธาตุ แต่มีปริมาณน้อย นอกจากปุ๋ยพืชสดให้ธาตุไนโตรเจนสูง

หมายถึงผลิตภัณฑ์ที่บรรจุด้วยจุลินทรีย์ที่ยังมีชีวิตอยู่ หรือส่วนของเซลล์ที่ยังมีชีวิตอยู่ที่สามารถก่อให้เกิดกระบวนการเปลี่ยนแปลงหรือสร้างสารประกอบของธาตุอาหารพืชให้อยู่ในรูปที่พืชสามารถนำไปใช้ประโยชน์ได้ จากความหมายดังกล่าว  ปุ๋ยชีวภาพจึงประกอบด้วย กลุ่มจุลิน-ทรีย์ตรึงไนโตรเจน (nitrogen fixing microorganisms) กลุ่มจุลินทรีย์ที่ทำให้ธาตุฟอสฟอรัสเป็นประโยชน์ต่อพืช (phosphate solubilizing microorganisms) และกลุ่มจุลินทรีย์ที่ย่อยสลายวัสดุพืช (cellulolytic microorganisms)

หมายเหตุ 

· ที่มีศักยภาพที่จะนำไปใช้  ได้แก่  สาหร่ายสีเขียวแกมน้ำเงิน Azotobacter, Azospirillum, Kelbsiella pnemoniae strain kmvsy and 342 (endophyte), Herbaspirillum seropedicae Z152

หมายเหตุ 

หมายเหตุ :  มีการผลิตออกจำหน่ายแล้ว

หมายเหตุ 

· ที่มีการจำหน่ายแล้วในประเทศไทยคือปุ๋ยอินทรีย์

มีจุลินทรีย์อีกกลุ่มหนึ่งที่ให้ผลคล้ายๆ กับปุ๋ย คือจุลินทรีย์ที่เกี่ยวข้องกับการสร้างสารกระตุ้นการเจริญเติบโตของพืช (plant growth regulators PGRs) หรือ phytohormones ได้แก่ IAA, gibberellins, cytokinins, ethylene และ abscisic acid สารเหล่านี้มีผลในการกระตุ้นการเจริญเติบโตของพืชในหลาย ๆ ด้าน ซึ่งเมื่อร่วมกับธาตุอาหารพืชก็จะทำให้พืชเจริญเติบโตได้ดีขึ้น         

จุลินทรีย์ดินหลายชนิดสามารถผลิต PGRs ออกมาเหมือนกับที่พืชผลิตเอง  นอกจากนี้ยังมีแบคทีเรียอีกกลุ่มหนึ่งสามารถเจริญเติบโตบนเปลือกเมล็ดพืชที่ปลูกในดินและบนรากพืช ช่วยป้องกันไม่ให้เชื้อโรคพืชเข้าสู่รากและทำลายพืช  ซึ่งจะทำให้พืชเจริญเติบโตได้ดีเช่นกัน จึงเรียกแบคทีเรียกลุ่มนี้ว่า plant-growth-promoting rhizobacteria (PGPR) และปัจจุบันนี้ในต่างประเทศได้มีการผลิตเป็นเชื้อจำหน่ายแล้วเพื่อใช้คลุกเมล็ดหรือหว่านลงดินในแปลงปลูกพืชที่รู้จักกันดีได้แก่สกุล Pseudomonas และที่ผลิตเป็นการค้าได้แก่ P. fluorescent และสกุลอื่นๆ ได้แก่  Bacillus, Serratia, Arthrobacter จุลินทรีย์ดังกล่าวกำลังมีการศึกษาและพัฒนาเพื่อนำไปใช้ในรูปของ PGPR และ PGRs 

ฮอร์โมนพืช คือ กลุ่มของสารอินทรีย์ที่เกิดขึ้นโดยธรรมชาติจากการสังเคราะห์ของจุลิ- ทรีย์และพืช ในปริมาณที่มีความเข้มข้นต่ำๆ จะมีอิทธิพลต่อกระบวนการทางสรีระวิทยาของพืช  ทางด้านการเจริญเติบโต การพัฒนาการต่างๆ ของพืช  ปัจจุบันนี้มีการนำเอาฮอร์โมนพืชชนิดต่างๆ มาใช้ประโยชน์อย่างกว้างขวาง  เช่น  การขยายพันธุ์พืช การเร่งการเจริญเติบโตของพืช การติดดอก ออกผล และการควบคุมการแก่ของผล  อันที่จริงแล้วฮอร์โมนต่างๆ ที่มีการใช้อยู่ในปัจจุบันไม่มีผลต่อการเพิ่มผลผลิตของพืชมากนัก  ส่วนใหญ่จะเกี่ยวข้องกับการควบคุมคุณภาพ  เช่น  ทำให้ผลไม้บางชนิดติดผลน้อยลงเพื่อให้ขนาดผลโต  ฮอร์โมนบางชนิดสามารถทำให้ผลไม้สุกเร็ว มีสีสวยงาม  เช่น  เอทธิลีน (ethylene)  กระตุ้นการออกดอก และทำให้ผลไม้สุก  ไกรโฟซีน (glyphosine) ช่วยเพิ่มปริมาณน้ำตาลในอ้อย แดมมิโนไซด์ (daminozide) กระตุ้นให้แอปเปิลมีสีสวย เป็นต้น          รายละเอียดของฮอร์โมนแต่ละชนิดจะได้แนะนำดังต่อไปนี้

เป็นฮอร์โมนประเภทเร่งการเจริญเติบโตของพืช มีการค้นพบและใช้มานานที่สุด เช่น อินโดลอซิติกแอซิด (IAA) และต่อมาได้พบเพิ่มขึ้นได้แก่ IBA, NAA, 2 ,4-D, 2, 4, 5-TP, 4-CPA เป็นต้น

               
บทบาทของออกซินดังกล่าวเกี่ยวข้องกับการขยายพันธุ์โดยทำให้ออกรากเร็วขึ้น  กระตุ้นให้ผลไม้ติดผลดีขึ้น ป้องกันผลร่วงหรือทำให้ผลร่วงในกรณีที่ผลไม้บางอย่างมีผลมากเกินไป  การที่ออกซินให้ผลต่างๆ กัน ขึ้นอยู่กับความเข้มข้นด้วย  เช่น  2, 4-D ถ้ามีความเข้มข้นสูง ทำให้พืชบางชนิดตาย  จึงใช้เป็นสารกำจัดวัชพืชได้ 

พืชสังเคราะห์ฮอร์โมนชนิดนี้ที่ส่วนยอด ใบอ่อน และเมล็ดอ่อน

ยิบเบอเรลลินเป็นกลุ่มของสารที่มีมากมายตั้งแต่ GA1-GA89 แต่ที่มีการใช้มากที่สุด คือ GA3 ซึ่งผลิตโดยเชื้อรา  บทบาทสำคัญของ GA คือ การทำให้ยอดยืดยาวขึ้น  ยืดพวงช่อ และทำให้ผลโตในองุ่น ทำให้ส้มติดผลดี ชลอการแก่–สุกของผลในมะนาว ใช้ในการเร่งออกช่อในอาติโชค  กระตุ้นการแตกตาในหัวมันฝรั่งและพืชหัวอื่นๆ

               
GA ที่ใช้กับพืชส่วนใหญ่ได้จากการสกัดจากเชื้อรา  แต่พืชสามารถสังเคราะห์ GA ได้เองในส่วนของเนื้อเยื่ออ่อนส่วนยอก  เมล็ดอ่อน

ไซโตไคนิน คือสารเมื่อใช้ร่วมกับอ๊อกซิน ก่อให้เกิดการกระตุ้นให้พืชแบ่งเซลล์ และการพัฒนาการของเซลล์ ซึ่งส่วนใหญ่ใช้ในการเลี้ยงเนื้อเยื่อพืช และที่พบมากในพืชได้แก่ ซีเอติน (zeatin) เบนซิลอะดีนีน (benzyladenine, Pro-Shear)  ใช้ในการกระตุ้นตาข้าง ทำให้เกิดการแตกกิ่งในไม้ผล  แอคเซล (Accel)  ช่วยให้กุหลาบและคาเนชั่นแตกแขนง  โพรมาลีน (promalin) ใช้ในการควบคุมรูปร่างผลแอปเปิล และการแตกกิ่งแขนง  พืชสังเคราะห์ไซโตไคนินจากส่วนปลายราก และเมล็ด อ่อน

เป็นแก๊สที่มีบทบาทสำคัญในการกระตุ้นให้เกิดการทำงานในพืชในลักษณะต่างๆ เช่น ในยางพารา สามารถกระตุ้นให้ยางไหลดีขึ้น  ช่วยให้หัวผลเชอรี่  แอปเปิล  วอลนัท  โอลีฟ หลุดจากกิ่งได้ง่าย  เหมาะแก่การใช้เครื่องเก็บ  ช่วยให้ผลไม้สุกเร็วขึ้น  ช่วยให้ผลไม้ออกช่อช้าลง  เนื่องจาก   เอทธิลีนเป็นแก๊ส การนำมาใช้โดยตรงจึงไม่สะดวก  ดังนั้นจึงใช้ในรูปของสารที่สามารถแตกตัวให้แก๊สเอทธิลีนออกมา และที่ใช้แพร่หลาย ได้แก่  เอทธีฟอน (ethephon) ซึ่งอยู่ในรูปของเหลว  เมื่อถูกเนื้อเยื่อพืชที่มี pH เกิน 4 จะแตกตัวเป็นแก๊สเอทธิลีน

               
พืชสามารถสังเคราะห์เอทธิลีนได้ในทุกๆ ส่วน เมื่อพืชอยู่ในสภาพที่กดดัน  ถูกกระทบกระเทือน และใบแก่และผลสุกมีลักษณะกำลังเป็นสีเหลือง

สารตัวนี้ไม่มีการนำมาใช้ประโยชน์ทางการเกษตร เพราะว่ามีราคาสูงมาก และถูกทำลายโดยแสงอุตราไวโอเล็ทง่าย  แอบซิสสิคทำหน้าที่เกี่ยวกับการปิดของปากใบ ลดการคายน้ำ ยับยั้งการเจริญของยอด ช่วยสังเคราะห์โปรตีนในเมล็ด ยับยั้งการงอกของเมล็ด

               
พืชสังเคราะห์แอบซิสสิคแอซิดที่ใบแก่ และที่ราก

เมื่อเร็วๆ นี้ มีการค้นพบโดยบังเอิญ คือ สารโซเดียมคลอเรต ซึ่งเป็นวัตภุระเบิด สามารถกระตุ้นให้ลำใยออกดอกได้ทุกๆ ฤดู  เห็นได้ว่าในการพัฒนาการของพืชในระยะการเจริญเติบโตต่างๆ ต้องการสารบางอย่างมากระตุ้นเพื่อให้ยีน (หน่วยพันธุกรรม) ได้ทำงานตามที่ต้องการ และคิดว่ายังมีสารอีกเป็นจำนวนมากที่นักวิทยาศาสตร์ยังไม่รู้ และยังคงต้องทำงานวิจัยเพื่อค้นหาต่อไป

น้ำหมักชีวภาพ หมายถึง ของเหลวที่ได้จากการนำเอาชิ้นส่วนของพืช เช่น ต้น ใบ ดอก และผล หรือชิ้นส่วนของสัตว์ มาทำการหมักในภาชนะที่มีน้ำอยู่  ในกระบวนการหมักอาจมีการเติมกากน้ำตาล (โมลาส) ลงไปเพื่อเร่งปฏิกิริยาของจุลินทรีย์  ทำให้กระบวนการหมักเสร็จสิ้นเร็วขึ้น ซึ่งสังเกตได้จากที่ไม่มีฟองอากาศผุดขึ้น  น้ำหมักดังกล่าวมีชื่อเรียกต่างๆ กัน  เช่น  น้ำหมักชีวภาพ  ปุ๋ยน้ำชีวภาพ  หรือถ้าใช้ปลามาทำการหมักก็เรียกว่า ปุ๋ยน้ำหมักปลา หรือชื่อต่างๆ ที่มักจะลงท้ายด้วยชีวภาพ  การนำไปใช้ประโยชน์ เน้นการเป็นปุ๋ย และการกำจัดศัตรูพืช

               
เป็นที่น่าประหลาดใจมากที่ผลิตภัณฑ์ดังกล่าวมีการดำเนินการผลิตอย่างแพร่หลาย ทั้งๆ ที่ไม่ได้เกิดจากผลงานวิจัยของนักวิทยาศาสตร์หรือมีงานวิจัยอื่นๆ ที่รองรับ

               
เมื่อพิจารณาสารดังกล่าวในแง่วิชาการด้านการเป็นปุ๋ยนั้น ไม่สามารถจัดเข้ากับกลุ่มของปุ๋ยชีวภาพได้ตามที่มีใช้กันอยู่ แต่สามารถจัดเข้าอยู่ในกลุ่มปุ๋ยอินทรีย์น้ำได้  เพราะธาตุอาหารพืชที่มีอยู่ในน้ำหมักเกิดจากกระบวนการสลายตัวของอินทรีย์วัตถุจากพืช และสัตว์ที่นำเข้ามาทำการหมัก และปริมาณธาตุอาหารต่างๆ ที่มีอยู่ขึ้นอยู่กับวัสดุที่นำมาหมัก  เช่น  ถ้าใช้ฟางข้าวจะให้น้อยกว่าการใช้ต้นถั่ว  ยอด  ใบอ่อน และผลไม้  และถ้าเป็นวัสดุที่ได้มาจากสัตว์ จะให้ธาตุอาหารสูงกว่าที่มาจากพืช  แต่โดยรวมแล้ว  ธาตุอาหารพืชที่ได้จากกระบวนการหมักดังกล่าวมีน้อยมากเกินกว่าที่จะทำให้พืชเจริญเติบโตและให้ผลผลิตสูงตามที่กล่าวอ้างกัน ถ้าหากว่าไม่มีการใส่ปุ๋ยในรูปอื่นๆ ลงไปช่วย  เพราะเหตุว่าแม้แต่น้ำหมักที่เข้มข้นยังมีธาตุอาหารพืชในปริมาณน้อยอยู่แล้ว แต่การนำไปใช้จริง ได้ทำการทำให้เจือจางอีกถึง 1 : 100 หรือ 1 : 1000 จึงยิ่งทำให้พืชได้รับปริมาณธาตุอาหารน้อยมาก

               
เมื่อพิจารณาในแง่การใช้สารควบคุมศัตรูพืช นักโรคพืชก็ยังไม่พบว่าผลิตภัณฑ์ดังกล่าว มีสารอะไรที่ก่อให้เกิดกระบวนการกำจัดแมลง และโรคได้  แต่เมื่อพิจารณาตัวกระบวนการหมัก    ดังกล่าว  สารที่พบชัดเจนได้แก่ แอลกอฮอล์  กรดน้ำส้ม และกรดแลคติก ซึ่งแอลกอฮอล์และกรดดังกล่าวอาจมีผลในการไล่แมลง และยับยั้งการเจริญเติบโตของจุลินทรีย์ที่เป็นโรคพืชได้ระดับหนึ่ง

               
แต่อย่างไรก็ดี จากการที่ได้รับฟังจากเกษตรกรที่ทำการผลิต และใช้ผลิตภัณฑ์ดังกล่าว และใช้ได้ผลมาแล้ว  กล่าวว่าหลังการใช้พบว่าพืชมีการตอบสนองดี  มีการแตกยอดงอกงามดี  ไม้ผลมีการแตกช่อ และติดผลดี  โรคและแมลงรบกวนน้อยลง และเมื่อถามว่าได้มีการทำการทดลอง เปรียบเทียบดูไหมว่า  เมื่อมีการปฏิบัติกับพืชในเบื้องต้นเหมือนๆ กัน  เช่น มีการรดน้ำพรวนดิน และกำจัดวัชพืช  แล้วทำการใช้สารดังกล่าวกับไม่ใช้สาร  ในช่วงเวลาเดัยวกัน  ส่วนใหญ่บอกว่าไม่ได้ปฏิบัติดังกล่าว จึงมีข้อสัณนิษฐานว่า การที่ผู้ใช้พบว่ามีผลในทางบวกอาจเป็นเพราะว่า

1. เมื่อมีการใช้สารดังกล่าว เกษตรกรจะทำการปฏิบัติเบื้องต้น  เช่น  การพรวนดิน  กำจัดวัชพืช และให้น้ำกับพืชดีมาก จึงมีผลดีแก่พืชที่ปลูกในระดับหนึ่ง

2. เกษตรกรที่ทำสวนผักและผลไม้มักมีการใส่ปุ๋ยในปริมาณที่สูงมาก่อน จึงทำให้มีธาตุอาหารพืชสะสมอยู่มาก  การไม่ใช้ปุ๋ยเพิ่มและหันมาใช้สารหมักดังกล่าวที่มีธาตุอาหารปริมาณน้อย แต่มีครบทุกธาตุ จึงทำให้เกิดผลดีได้

3. สารหมักดังกล่าว อาจมีฮอร์โมนและสารกระตุ้นการเจริญเติบโตของพืชอยู่ ถึงแม้มีอยู่ในปริมาณน้อยก็มีผลในทางบวกแก่พืช

แต่อย่างไรก็ตาม ยังมีเกษตรกรอีกจำนวนไม่น้อย ที่เคยทำการผลิตและใช้ผลิตภัณฑ์ ดังกล่าวแล้วไม่ได้ผล แต่ไม่ออกมาพูด เพียงแต่เลิกใช้ เพราะอาจถูกกล่าวหาว่าทำไม่เป็น  เพราะผลิตภัณฑ์น้ำหมักดังกล่าว มีการสร้างสูตรต่างๆ ออกมามากมาย บางรายถึงขนาดซื้อทุเรียนสุกทั้งผลมาทำการบดแล้วหมัก เพื่อให้ได้ผลิตภัณฑ์พิเศษ สามารถบังคับให้องุ่นออกดอกตามที่ต้องการได้ จึงเห็นว่าถึงเวลาแล้วที่หน่วยงานที่เกี่ยวข้องควรออกมาชี้แจง ทำความเข้าใจกับผู้ใช้ให้ถูกต้องตามหลักวิชาการว่าผลิตภัณฑ์ดังกล่าวเป็นอะไร และควรทำการวิเคราะห์หาสารต่างๆ เช่น ปริมาณธาตุอาหารพืชมีมากน้อยเพียงใด  มีสารกระตุ้นฮอร์โมนชนิดใดบ้าง  มีสารอะไรบ้างที่สามารถมีผลต่อการควบคุมศัตรูพืช และผลิตภัณฑ์ดังกล่าวควรจัดอยู่ในประเภทไหน  และควรมีการทำงานวิจัยเพิ่มเติม ดูว่าการที่ผลิตภัณฑ์ดังกล่าวมีผลบวกต่อพืชนั้นเกิดจากอะไร

สงวนลิขสิทธิ์โดย © ++kasetloongkim.com++ All Right Reserved.

ติดประกาศ: 2010-06-06 (1863 ครั้ง)