ข้าววัชพืชเป็นปัญหาที่ซับซ้อนผูกพันกับระบบพันธุกรรม   ข้าวปลูก-ข้าวป่า การจัดการและระบบนิเวศในนาข้าว การแก้ปัญหาที่ได้ผลจึงจำเป็นต้องอาศัยความรู้พื้นฐานเรื่องความหลากหลายทางพันธุกรรมและการแลกเปลี่ยนยีนระหว่างข้าวป่ากับข้าวปลูก สรีระวิทยาเชิงนิเวศของต้นข้าวในนา ผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงในระบบการทำนา ตั้งแต่การทำนาชลประทานที่ปลูกข้าวตลอดปี การเปลี่ยนจากการทำนาดำมาเป็นหว่านข้าวแห้งหรือหว่านน้ำตม การเก็บเกี่ยวข้าวด้วยเครื่องจักร ฯลฯ และการวิจัยเชิงบูรณาการร่วมกับชาวนา และพันธมิตรที่เกี่ยวข้องกับการทำนาทั้งในภาครัฐและภาคเอกชน

          ศาสตราจารย์เบญจวรรณ ฤกษ์เกษม เมธีวิจัยอาวุโส สกว. ร่วมกับนักวิจัยจากภาควิชาพืชไร่ คณะเกษตรศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ และ ดร. จรรยา มณีโชติ กลุ่มวิจัยวัชพืช สำนักวิจัยพัฒนาการอารักขาพืช กรมวิชาการเกษตร ทำงานวิจัยและพัฒนาระบบการจัดการข้าววัชพืช โดยได้รับทุนสนับสนุนจากฝ่ายวิชาการ สำนักงานกองทุนสนับสนุนงานวิจัย (สกว.) เพื่อหวังเผยแพร่ความรู้แก่ชาวนาในพื้นที่ที่มีการระบาดของข้าววัชพืชอย่างรุนแรง ตลอดจนเพื่อเฝ้าระวังไม่ให้การระบาดขยายวงกว้างออกไปและทำความเสียหายอย่างร้ายแรงต่อเศรษฐกิจของประเทศ

         
ข้าววัชพืช สามารถจำแนกตามความแตกต่างทางลักษณะภายนอกเป็น 3 ชนิด คือ ข้าวหาง ข้าวดีด และข้าวแดง ซึ่งชนิดที่เป็นปัญหาร้ายแรงของชาวนา คือ ข้าวหางและข้าวดีด เพราะเป็นข้าววัชพืชชนิดร่วงก่อนเกี่ยว เจริญเติบโตได้รวดเร็วและสูงข่มข้าวปลูกในระยะแตกกอ ทำให้ชาวนาไม่สามารถเก็บเกี่ยวข้าวได้เพราะเมล็ดร่วงเกือบหมด ผลผลิตข้าวเสียหายได้ตั้งแต่ 10-100% ส่วนข้าวแดงหรือข้าวลายเป็นข้าววัชพืชชนิดเมล็ดไม่ร่วง ผลผลิตจึงไม่เสียหายแต่คุณภาพลดลงเพราะเมล็ดข้าวสีแดงที่ปนอยู่  ทำให้ถูกโรงสีตัดราคา

       
สาเหตุสำคัญของการแพร่ระบาด คือ การปลอมปนของเมล็ดข้าววัชพืชใช้เมล็ดพันธุ์ข้าวปลูก และเมล็ดข้าววัชพืชที่ติดไปกับรถเกี่ยวข้าวและอุปกรณ์ที่ใช้เตรียมดิน ดังนั้นหัวใจสำคัญของการแก้ปัญหาข้าววัชพืชก็คือ เกษตรกรต้องเริ่มต้นด้วยการใช้เมล็ดพันธุ์ที่บริสุทธิ์ และต้องทำความสะอาดรถเกี่ยวข้าวก่อนลงแปลงทุกครั้ง หากไม่ทำความสะอาด เมล็ดข้าววัชพืชจำนวนมากจะติดค้างอยู่ในตะแกรงด้านใน 20-50 กิโลกรัม ทำให้เกิดการระบาดของข้าววัชพืชในแปลงนาเป็นแนวยาว

ทั้งนี้หากมีการระบาดของข้าววัชพืชเพียงเล็กน้อย ต้องรีบกำจัดโดยการถอนต้นออกจากแปลง แต่หากมีการระบาดรุนแรงควรปลูกพืชหมุนเวียนชนิดอื่น หรืองดปลูกข้าว 1 ฤดู เพื่อปล่อยให้ข้าววัชพืชงอกและกำจัดโดยไถทิ้งอย่างน้อย 2 ครั้ง หากจำเป็นต้องปลูกข้าวควรปล่อยให้เมล็ดข้าววัชพืชที่ร่วงบนผิวดินงอกให้หมดก่อนจึงกำจัดทิ้ง จากนั้นให้ไถเตรียมดินล่อให้ข้าววัชพืชงอกและกำจัดทิ้งอย่างน้อย 1 ครั้ง ก่อนหว่านข้าว

การตัดรวงข้าววัชพืชควรเริ่มทำตั้งแต่ระยะตั้งท้องและระยะเริ่มออกดอก โดยตัดชิดโคนต้นเพื่อป้องกันการแตกต้นใหม่ ในระยะที่เริ่มติดเมล็ดแล้วควรนำไปกำจัดทิ้งนอกแปลง นอกจากนี้เกษตรกรควรใช้ตะแกรงกรองเมล็ดข้าววัชพืชที่มีลักษณะเหมือนข้าวลีบลอยน้ำมาจากแปลงที่มีการระบาดทิ้งไป เพราะข้าววัชพืชสามารถงอกได้จากเมล็ดที่ยังไม่สุกแก่เต็มที่ สิ่งสำคัญที่นักวิจัยอยากเน้นย้ำกับเกษตรกรคือ การป้องกันจะกระทำได้ง่ายกว่าการกำจัด หากเกษตรกรสังเกตเห็นว่าเริ่มมีต้นข้าวที่สูงกว่าและออกดอกก่อนข้าวปลูก ให้รีบถอนทิ้งทำลายเสียแต่เนิ่นๆ อย่าเข้าใจว่าเป็นข้าวปนที่เมล็ดไม่ร่วงเหมือนแต่ก่อน

       
ส่วนนาข้าวที่มีการระบาดรุนแรงแต่ไม่สามารถงดปลูกข้าวได้ จำเป็นต้องใช้สารเคมีกำจัดข้าววัชพืช ซึ่งแนะนำให้ใช้ตั้งแต่ระยะทำเทือกเพื่อชะลอการเจริญเติบโตของต้นอ่อนข้าววัชพืชและควบคุมวัชพืชชนิดอื่นๆ ในนา ระยะหลังหว่านข้าว 8-10 วัน หากสังเกตเห็นว่ายังมีต้นอ่อนข้าววัชพืชขึ้นหนาแน่น ให้ปล่อยน้ำท่วมยอดข้าววัชพืชแล้วหว่านสารเคมีกำจัดวัชพืชลงในน้ำ สารเคมีจะเข้าไปสู่ยอดข้าววัชพืชและถูกทำลายไปในเวลา 7-10 วัน หลังจากหว่านสารแล้วให้รักษาระดับน้ำไว้อีก 10-15 วัน เพื่อควบคุมต้นข้าววัชพืชที่จะงอกขึ้นมาใหม่จากเมล็ดที่จมอยู่ชั้นใต้ดินลึกลงไปจากชั้นผิวดิน และระยะข้าววัชพืชเริ่มออกรวง ใช้ลูบรวงข้าววัชพืชให้เมล็ดลีบและไม่สะสมเมล็ดในฤดูต่อไป วิธีนี้เหมาะสำหรับทดแทนแรงงานตัดรวงข้าววัชพืชที่มีเริ่มหายากและมีราคาแพง อุปกรณ์ที่ใช้หาได้ง่าย โดยใช้ผ้าขนหนูพันรอบไม้ไผ่ยาวประมาณ 2 เมตร มัดให้แน่นแล้วชุบสาร หลังลูบสาร 7 วัน หากยังมีรวงข้าววัชพืชโผล่ขึ้นมาอีก ควรลูบซ้ำอีกครั้งหนึ่ง

ทั้งนี้การใช้สารมีข้อควรระวังคือ ไม่ควรใช้ในกรณีที่ข้าววัชพืชมีความสูงใกล้เคียงกับข้าวปลูก และควรลูบในขณะลมสงบเพื่อป้องกันไม่ให้สารสัมผัสใบข้าวปลูก ไม่ควรลูบในช่วงเช้าที่ยังมีน้ำค้างบนใบข้าว หลังการลูบสารควรมีระยะปลอดฝนอย่างน้อย 3 ชั่วโมง

         
หากเกษตรกรสามารถปฏิบัติตามคำแนะนำดังที่กล่าวมาข้างต้นอย่างจริงจัง ปัญหาการระบาดของข้าววัชพืชจะลดลงอย่างแน่นอน

สกว. ได้สนับสนุนการตีพิมพ์หนังสือ “ข้าววัชพืช-ปัญหาและการจัดการ” ที่รวบรวมข้อมูลเกี่ยวกับวิธีการควบคุมกำจัดข้าววัชพืช ไว้เป็นคู่มือชาวนา และผลิต CD แสดงการควบคุมข้าววัชพืชโดยชาวนาผู้เชี่ยชาญ

ท่านที่สนใจติดต่อขอรับหนังสือหรือ CD ได้ที่
ศาสตราจารย์เบญจวรรณ ฤกษ์เกษม 086-1824678
สอบถามข้อมูลเพิ่มเติมที่ ดร.จรรยา มณีโชติ 081-4946247

http://basic.trf.or.th/news/322/
basic.trf.or.th/news/322/ -





วัชพืช....

วัชพืชมีกี่ชนิด

วัชพืชแบ่งตามลักษณะที่อยู่ออกได้เป็น ๒ พวกใหญ่ ๆ คือ ก. วัชพืชน้ำ หมายถึง วัชพืชที่ขึ้นในน้ำหรือขึ้นตามริมตลิ่งที่มีดินขึ้นมาก ๆ มักเป็นพืชที่มีลำต้นเล็กอ่อน ใบบาง เพื่อลู่ไปตามกระแสน้ำได้ดี มีหลายลักษณะตามสภาพที่ขึ้น กล่าวคือ บางพวกลอยน้ำรากไม่หยั่งดิน เช่น จอก แหน ไข่น้ำ แหนแดง ผักตบชวา บางพวกรากต้องหยั่งดิน ใบและดอกลอยตามผิวน้ำหรืออยู่เหนือน้ำ เช่น บัว บา ตับเต่า ขาเขียด บางชนิดอยู่ใต้ผิวน้ำรากหยั่งดิน เช่น สาหร่ายหางกระรอก สาหร่ายไฟ แหนปากเป็ดสาหร่ายเส้นด้าย สาหร่ายพุงชะโด บางชนิดขึ้นตามดินชื้นมาก ๆ หรือที่ที่มีน้ำขังตื้น ๆ เช่น เทียนนา แห้วทรงกระเทียม หญ้าขน หญ้านกสีชมพู วัชพืชน้ำมักเป็นวัชพืชในนาข้าว ซึ่งก่อให้เกิดปัญหาด้านชลประทานและด้านประมง ข. วัชพืชบก หมายถึง วัชพืชที่เกิดบนบกแบ่งตามลักษณะทั่วไปได้เป็น ๓ ชนิด คือ ไม้ตัน (trees) ไม้พุ่ม (shrubs) ไม้ล้มลุกลำต้นอ่อน (herbs) ไม้ตันและไม้พุ่มไม่ค่อยพบว่าเป็นวัชพืชที่ร้ายแรง ทั้งนี้เพราะก่อนดำเนินการเกษตรนั้น จำเป็นต้องปรับที่โค่นต้นไม้ใหญ่ ถอนรากโคนทิ้งเสียก่อน ฉะนั้น จึงไม่ค่อยมีปัญหาในด้านการกำจัดวัชพืชที่เป็นไม้ต้นและไม้พุ่มเท่าใดนัก นอกจากในที่ดินที่บุกเบิกใหม่เพื่อการเพาะปลูก ถ้ายังมีรากไม้ต้นและไม้พุ่มหลงเหลืออยู่ ต้องคอยหมั่นดูแลขุดทำลายเสีย หรือใช้สารกำจัดวัชพืชทำลาย โคนต้นให้เน่าผุก่อน วัชพืชก็จะค่อย ๆ ลดน้องลงไป ส่วนวัชพืชที่เป็นปัญหาในด้านการกำจัด ได้แก่ พวกไม้ต้นเล็กเนื้ออ่อนหรือพืชล้มลุก ซึ่งแบ่งออกได้ตามอายุเป็น ๒ พวก พวกหนึ่งได้แก่ พืชล้มลุก อายุสั้น มีวงชีพอยู่ได้เพียงฤดูเดียง (annual) และอีกพวกหนึ่งเป็นพืชต้นเล็กเนื้ออ่อน ยืนต้น มีอายุข้ามปีหรือตั้งแต่ ๒ ปีขึ้นไป (perennial) พืชพวกนี้มักจะมีไหล (stolon) ซึ่งสามารถแตกรากตามข้อที่นอนแตะพื้นดิน เช่น แห้วหมู หญ้าชันอากาศ ทั้งวัชพืชน้ำและวัชพืชบก มิได้หมายถึง พืชที่มีดอกและเมล็ดเท่านั้น ยังรวมถึงพืชจำพวกสาหร่าย (algase) พืชไม่มีดอก ได้แก่ เฟิร์น (fern) และตะไคร่ (moss) เช่น สาหร่าย อีกด้วย วัชพืชในนาข้าวเป็นพืชพวกแอลจี แต่สาหร่ายข้าวเหนียว สาหร่ายฉัตร สาหร่ายพุงชะโด ฯลฯ เป็นพืชมีดอกและเมล็ด เฟิร์น หลายชนิดที่เป็นวัชพืชในนาข้าว ได้แก่ ผักกูดนา ผักแว่น แหนแดง จอกหูหนู นอกจากพืชที่กล่าวมาแล้ว ยังมีพวกพืชอาศัย (parasitic plants) เช่น กาฝาก ฝอยทอง

วัชพืชทำความเสียหายด้านใดบ้าง

วัชพืชทำความเสียหายแก่เกษตรกรหลายด้าน คือ ๑. ด้านการเพาะปลูก วัชพืชนับว่าเป็นศัตรูอย่างหนึ่งของพืชปลูก ในปีหนึ่งๆ วัชพืชทำให้รายได้กสิกรลดลง เนื่องจากผลิตผลลดลงเป็นจำนวนไม่น้อยในต่างประเทศได้มีการค้นคว้าวิจัยผลเสียหายที่เกิดจากโรคและแมลงรวมกัน และยังมีรายงานจากการวิจัยว่า วัชพืชที่ขึ้นในแปลงพืชปลูก จะทำให้ผลิตผลลดลงถึงร้อยละ ๓๐-๓๕ เนื่องจากวัชพืชเป็นต้นไม้มีชีวิตเช่นเดียวกับพืชปลูก ฉะนั้นย่อมต้องการปุ๋ยน้ำ แสงสว่าง เพื่อการเจริญเติบโตเช่นเดียวกันดังนั้น เมื่อวัชพืชมาแบ่งสิ่งเหล่านี้จากพืชปลูก ย่อมทำให้พืชปลูกได้ปุ๋ยและน้ำน้อยลง ไม่เจริญเติบโต ทำให้ผลิตผลไม่สมบูรณ์ นอกจากนี้แล้ว วัชพืชยังเป็นที่อาศัยของโรคและแมลงอีกด้วย เช่น ปรากฏในผลงานวิจัยวัชพืชที่เป็นภัยแก่ฝ้ายของนายชัยวัฒน์ จันทร์ศรีวงศ์ แห่งกรมวิชาการเกษตร (พ.ศ. ๒๕๒๐ ) เกี่ยวกับการศึกษาโรคใบหงิกของฝ้าย โรคนี้ทำความเสียหายร้ายแรงมาก หากเป็นกับฝ้ายขณะต้นยังอ่อนอยู่ แทนจะกล่าวได้ว่า ไม่ให้ผลิตผลเลย ต้นน้ำนมราชสีห์ หญ้าขัดมอน และ หญ้าพันงูเป็นวัชพืชในแปลงฝ้ายและเป็นพืชอาศัยของแมลงที่เป็นพาหะของเชื้อไวรัส อันเป็นต้นเหตุให้เกิดโรคใบหงิก เจ้าหน้าที่วิจัยเรื่องโรคนี้จึงได้แนะนำให้กสิกรป้องกัน โดยหมั่นตรวจแปลง อย่าปล่อยให้วัชพืชขึ้นรกรุงรัง เชื้อราบางชนิดที่ทำให้เกิดโรคกับพืชต้องอาศัยพืชปลูกระยะหนึ่งและอาศัยวัชพืชอยู่อีกระยะหนึ่งจึงจะครบวงจรชีวิต (life cycle) เช่น โรคสนิมของข้าวสาลี วัชพืชบางชนิดสร้างสารมีพิษลงสู่ดิน สารนี้จะไปทำอันตรายต่อพืชปลูก โดยชะงักการเจริญเติบโต ทำให้พืชปลูกแคระแกร็น นอกจากนี้หากปล่อยให้วัชพืชขึ้นรกในพื้นที่ทำการเพาะปลูกแล้ว ที่นั้นจะเป็นที่อยู่อาศัยของบรรดาสัตว์หลายชนิดที่กินพืชปลูกเป็นอาหาร เช่น หนู ๒. ด้านการเลี้ยงสัตว์ วัชพืชมักขึ้นปะปนในทุ่งหญ้าเลี้ยงสัตว์ บางชนิดมีสารเป็นพิษ เมื่อสัตว์กินแล้วจะทำให้ตายหรือร่างกายไม่เจริญเติบโต ทำให้ผลิตผลด้านปศุสัตว์ลดลง เช่น หญ้าจอห์นสัน (johnson grass) ควายกินแล้วตายได้ หรือวัชพืชบางชนิด เมื่อวัวกินแล้ว ทำให้นมวัวที่ได้นั้นมีกลิ่นผิดไปจากธรรมชาติ ๓. ด้านชลประทาน วัชพืชที่ขึ้นตามอ่างเก็บน้ำน้ำจะระเหยออกทางลำต้น ใบ ทำให้น้ำในอ่างเก็บน้ำมีปริมาณลดลง นอกจากนั้น ยังทำให้คูส่งน้ำตื้นเขิน ประสิทธิภาพในการส่งน้ำลดลงท่อระบายน้ำอุดตัน ทำให้เสียค่าแรงงานขุดลอกคันคูน้ำ และสิ้นเปลืองค่าใช้จ่ายในการกำจัดวัชพืช เช่น หลังจากสร้างเขื่อนภูมิพลเสร็จ แล้วมีการกักน้ำ พื้นที่ด่อนบนของเขื่อนน้ำจะท่วมเป็นบริเวณกว้าง ผักตบชวาตามหมู่บ้านที่น้ำท่วมถึงมารวมกันในอ่างเก็บน้ำ และขยายพันธุ์จนเต็มอ่างตอนเหนือเขื่อน ทำให้กรมชลประทานต้องสิ้นเปลืองค่าใช้จ่ายในการกำจัดผักตบชวา ๔. ด้านป่าไม้ โดยเฉพาะที่เป็นป่าปลูก เช่น สวนผัก สวนสน หรือแปลงกล้าป่าไม้ ในป่าปลูกเช่นนี้ ย่อมมีวัชพืชรบกวน โดยแย่งปุ๋ย น้ำ และแสงสว่าง วัชพืชบางชนิด เป็นพืชอาศัยขึ้นตามรากไม้ที่ปลูก ทำให้ไม้ปลูกไว้เติบโตช้า ๕. ด้านประมง ถึงแม้วัชพืชน้ำจะให้คุณแก่สัตว์น้ำ กล่าวคือ เป็นที่อาศัยวางไข่ ให้ร่วมเงาทำให้น้ำสะอาด แต่ปริมาณวัชพืชน้ำต้องมีพอสมควร หากมีมากไปทำให้บ่อน้ำตื้นเขิน เนื้อที่น้อยลง กีดขวางการจับสัตว์น้ำ พืชน้ำบางชนิด เช่น สาหร่าย ข้าวเหนียว จับปลาเล็ก ๆ เป็นอาหาร ทำให้ปริมาณปลาลดลง หากวัชพืชน้ำขึ้นหนาแน่น แสงไม่พอการสร้างอาหารของพืชก็จะลดลง ก๊าซออกซิเจนซึ่งเป็นผลที่ได้จากการสร้างอาหารก็ลดลงด้วย ทำให้สัตว์น้ำตาย นอกจากนี้ ยังลดปริมาณอาหารเบื้องต้นของสัตว์น้ำ เช่น พวกไรน้ำ (plankton) ทั้งนี้เพราะพวกวัชพืชแย่งอาหารพวกฟอสเฟต ซึ่งพวกไรน้ำต้องการเช่นกัน

http://kanchanapisek.or.th/kp6/BOOK3/chapter8/t3-8-l1.htm
kanchanapisek.or.th/kp6/BOOK3/chapter8/t3-8-l1.htm -

หน้าถัดไป (2/2)