อภิวัฒน์ คำสิงห์
น้ำปลา "เด็ดดวง"
ฝีมือของกลุ่มสตรีต้มน้ำปลาท่าฉนวน อำเภอกงไกรลาศ จังหวัดสุโขทัย
การรวมตัวกันเป็นกลุ่ม ภายในชุมชน เป็นวิธีการหนึ่งที่ช่วยให้ทุกคนมีส่วนร่วมมีกิจกรรมเพื่อความร่วมมือร่วมใจ ความสามัคคีภายในชุมชน เมื่อมีการรวมตัวกันแล้วจะทำให้เกิดประโยชน์มากมาย รวมทั้งเกิดรายได้เสริมนอกเหนือจากอาชีพหลัก ดังเช่นชุมชน หมู่ที่ 12 ตำบลท่าฉนวน อำเภอกงไกรลาศ จังหวัดสุโขทัย ที่รวมกันจัดตั้งกลุ่มแปรรูปผลผลิตทางการเกษตร เน้นการใช้ทรัพยากรและวัตถุดิบในพื้นที่เพื่อให้คนในชุมชนมีอาชีพเสริม รวมทั้งยังส่งเสริมและถ่ายทอดภูมิปัญญาท้องถิ่นให้แก่เยาวชน ซึ่งนับวันจะสูญหาย
โดยใช้ชื่อกลุ่มว่า "กลุ่มสตรีต้มน้ำปลา" จัดตั้งโดยสำนักงานเกษตรอำเภอกงไกรลาศ จังหวัดสุโขทัย
คุณดุสิต เพชระบูรณิน เกษตรอำเภอกงไกรลาศ กล่าวว่า ในเขตพื้นที่ตำบลท่าฉนวน เป็นตำบลที่ติดกับแม่น้ำยม พื้นที่ส่วนใหญ่เป็นที่ลุ่มจะมีน้ำท่วมในทุกๆ ปี ชาวบ้านในบริเวณนี้จะมีสระธรรมชาติที่ขุดขึ้น เวลาน้ำท่วมในทุกๆ ปี ก็จะมีปลาธรรมชาติหลายชนิดไหลตามน้ำลงมาอยู่ในบริเวณนี้ เมื่อถึงเวลาน้ำลดแล้ว ปลาเหล่านี้จะลงไปอยู่ในสระธรรมชาติที่ขุดขึ้นเป็นจำนวนมาก ซึ่งปลาธรรมชาติเหล่านี้สามารถที่จะนำมาแปรรูปทำเป็นปลาร้า น้ำปลา สามารถสร้างรายได้เข้าสู่อำเภอกงไกรลาศเป็นจำนวนมาก
คุณเด็ดดวง จินดาเฟื่อง ประธานกลุ่มสตรีต้มน้ำปลา เป็นผู้ประสานงานองค์กรสตรีและสถาบันครอบครัวของจังหวัด อดีตเคยเป็นประธานคณะกรรมการสตรีประจำจังหวัดได้รับคัดเลือกเป็นบุคคลผู้ทำคุณประโยชน์เพื่อแผ่นดิน ได้รับโล่พระราชทานพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
คุณเด็ดดวง เล่าให้ฟังว่า กลุ่มสตรีต้มน้ำปลานั้นเกิดขึ้นเมื่อ วันที่ 2 กุมภาพันธ์ 2542 มีสมาชิกกลุ่ม 20 คน รวมทั้งหมด 4 หมู่บ้าน ได้รับเงินสนับสนุนคนยากจนที่รวมตัวกันทำงานตั้งแต่ 20 คน ขึ้นไป จากประชาสงเคราะห์ จังหวัดสุโขทัย คนละ 2,000 บาท รวมเป็นเงินทั้งหมด 40,000 บาท นอกจากที่จะได้รับการสนับสนุนจากประชาสงเคราะห์จังหวัดสุโขทัยแล้วนั้น ยังได้รับการสนับสนุนงบประมาณจากหน่วยงานต่างๆ
แรงจูใจและเหตุผลที่กลุ่มเลือกที่จะต้มน้ำปลานั้น ก็เนื่องมาจากพื้นที่ตำบลท่าฉนวนนั้น มีปลาสร้อยเป็นจำนวนมาก และราคาถูก หาได้ง่ายในชุมชนพี่และสมาชิกกลุ่มเห็นว่าเรามีของดีอยู่ในชุมชน จึงอยากจะส่งเสริมและใช้วัตถุดิบของชุมชนให้เกิดประโยชน์อย่างแท้จริง จึงสนใจที่จะนำปลาสร้อยมาแปรรูปเพื่อเพิ่มมูลค่าให้มากขึ้น จึงเลือกที่จะนำเอาปลามาแปรรูปทำเป็นน้ำปลาตรา...เด็ดดวง...
คุณเด็ดดวง เล่าต่อว่า "ก่อนที่จะมาเป็นประธานนั้น พี่ก็เป็นสมาชิกกลุ่มสตรีต้มน้ำปลามาก่อน เดิมทีที่ตั้งโรงงานนั้นอยู่ที่บ้านของผู้ช่วยผู้ใหญ่บ้าน มีภรรยาของผู้ช่วยผู้ใหญ่บ้านเป็นประธาน เริ่มต้มน้ำปลามาได้ประมาณ 3 ปี ไม่นานนักก็พบปัญหาและอุปสรรคมากมาย น้ำปลาที่ผลิตออกไปส่งขายนั้นเปลี่ยนสีและแยกชั้นกันอย่างเห็นได้ชัด ทำให้ขาดทุน ไม่มีเงินที่จะมาลงทุน ทำให้กลุ่มต้องล้มไม่เป็นท่า สาเหตุก็เนื่องจากพื้นที่บริเวณโรงงานนั้นใช้ทำกิจกรรมหลายอย่าง ทั้งเลี้ยงหมู เลี้ยงไก่ ทำให้พื้นที่นั้นไม่สะอาด มีเชื้อโรคปะปนอยู่ ซึ่งเป็นสาเหตุทำให้น้ำปลาที่ผลิตเน่าเสีย จึงไม่เหมาะสมที่จะตั้งโรงงาน หลังจากที่กลุ่มได้พบปัญหาและอุปสรรคนั้น ในปี 2545 กลุ่มได้ปรึกษากัน มีความคิดเห็นให้เปลี่ยนสถานที่ตั้งของโรงงานและทำการเลือกประธานกันใหม่ จึงได้พี่ขึ้นมาเป็นประธานกลุ่ม และย้ายที่ตั้งโรงงานมาบริเวณบ้านของพี่ หลังจากที่เลือกประธานใหม่ และได้ที่ตั้งโรงงานแห่งใหม่แล้ว พี่ก็ได้ทำเรื่องขอเงินสนับสนุนจาก SIP กองทุนเพื่อสังคมได้เงินมา 120,000 บาท เอามาลงทุนภายในกลุ่มอีกครั้ง พอได้เงินมาพี่ก็ได้มาคิดค้นวิธีการและแก้ปัญหากันกับพี่สาวเกี่ยวกับสูตรการทำน้ำปลาและปรึกษากับสมาชิก พอดีพี่สาวพี่ยังพอจะรู้เรื่องและจำสูตรการทำน้ำปลาจากคนรุ่นปู่ รุ่นย่า มาบ้าง เลยมาทดลองทำกัน ลองผิด ลองถูกกันมาพอสมควร ปรึกษากับคนเฒ่าคนแก่ในหมู่บ้าน ก็ยังไม่ลงตัว มีอยู่วันหนึ่งได้มีโอกาสไปเยี่ยมคุณยายเนือง อายุ 107 ปี คุณยายเนืองแกก็เล่าและบอกสูตรวิธีการทำน้ำปลาในแบบฉบับของคุณยายให้พี่ฟัง พอพี่ได้ฟัง พี่ก็จำมา เอามาทดลองทำได้สูตรที่ลงตัวพอดี พี่เลยยึดถือเอาสูตรของยายเนืองมาทำ จนทุกวันนี้สูตรนั้นเข้าสมอง ท่องจำขึ้นใจ สามารถมองได้ด้วยตาเปล่าเลยว่า โอ่งไหนใช้ได้หรือไม่ได้"
"ตอนนี้วัตถุดิบราคาแพง ทั้งราคาปลาสร้อย และน้ำตาลทราย แต่เราขึ้นราคาน้ำปลาไม่ได้ เพราะมีคู่แข่งทำน้ำปลาผสมราคาถูกมาเร่ขายให้ชาวบ้านที่ไม่มีความรู้ เห็นว่าถูกจึงซื้อมากิน ฉันอยากให้ทางราชการประชาสัมพันธ์ให้ความรู้ประชาชนให้มากขึ้น ว่าควรเลือกกินของที่มีคุณภาพ น้ำปลาสร้อยของเรา ปู่ ย่า ตา ยาย หมักทำกินเองมาแต่โบราณ ทุกวันนี้ในตำบลท่าฉนวนมีคนแก่อายุ 107 ปี แกไม่กินน้ำปลาที่ขายตามท้องตลาดเลย จะกินแต่น้ำปลาที่หมักเอง ฉันอยากให้ประชาชนรู้จักดูแลสุขภาพ กินอาหารที่สะอาดและปลอดภัย..." คุณเด็ดดวง บอก
ปัจจุบันนี้ กลุ่มสตรีต้มน้ำปลามีสินค้าส่งออกหลายรูปแบบ หลากหลายขนาด จัดเป็นสินค้าสุดยอด หนึ่งตำบล หนึ่งผลิตภัณฑ์ และยังได้รับการยอมรับจากหน่วยทั้งภาครัฐและเอกชนเป็นจำนวนมาก
วิธีการหมัก
น้ำปลา "เด็ดดวง"
สูตรคุณยายเนือง อายุ 107 ปี
วัตถุดิบในการหมักจะประกอบด้วย ปลาสร้อย (เป็นปลาน้ำจืด) เกลือ (เกลือทะเล) น้ำตาลทราย จุกหอม จุกกระเทียม และเปลือกสับปะรด
อันดับแรกจะนำปลาสร้อยแท้ที่เป็นปลาน้ำจืดซึ่งเป็นวัตถุดิบในพื้นที่ ล้างน้ำเปล่าให้สะอาด นำมาคลุกเคล้ากันกับเกลือ หลังจากคลุกเคล้าได้ที่แล้วให้ตักใส่โอ่งมังกรขนาดใหญ่ หมักทิ้งไว้ 3 เดือน พอครบ 3 เดือน ให้เปิดฝาโอ่งออก นำจุกหอม จุกกระเทียมและเปลือกสับปะรดใส่ลงไปในโอ่งหมัก จากนั้นคนให้เข้ากัน หมักทิ้งไว้อีกประมาณ 1 ปี จึงสามารถเอามาต้มได้ โดยวิธีการนำเอาน้ำปลาที่ได้จากการหมักออกมาต้มนั้น เราจะพิจารณาจากสีของน้ำปลาที่หมักในโอ่งว่าได้ที่หรือยัง หากน้ำในโอ่งหมักเป็นสีเหลืองอมส้มแล้วนั้นก็นำน้ำปลามาต้มได้ โดยวิธีการต้มนั้น เราจะเคี่ยวน้ำตาลทรายให้แห้งก่อน แล้วเอาน้ำปลาที่จะต้มมาใส่แล้วต้มไปพร้อมกัน หลังจากต้มแล้วนั้นเราจะพักทิ้งไว้อีกประมาณ 10 วัน เพื่อให้น้ำปลานั้นตกตะกอนนอนก้น พอครบ 10 วัน ให้นำผ้าดิบหรือผ้าขาวบางมากรองเอาน้ำปลาไปใส่ขวดพร้อมที่จะบรรจุเพื่อจำหน่าย
ตลาดรับซื้อสินค้า
ตลาดรับซื้อสินค้าของกลุ่มสตรีต้มน้ำปลานั้น จะส่งจำหน่ายที่ ศูนย์ OTOP อำเภอสวรรคโลก จังหวัดสุโขทัย ศูนย์ OTOP อำเภอเมือง จังหวัดพิษณุโลก (ตั้งอยู่ที่ศาลากลางจังหวัด) และนอกจากนั้นยังมีร้านค้าทั่วไป ทั้งในเขตอำเภอสุโขทัยและต่างจังหวัดอีกมากมาย
นอกจากน้ำปลาแล้ว ทางกลุ่มสตรีต้มน้ำปลา ยังมีผลิตภัณฑ์แปรรูปต่างๆ อีก เช่น กะปิ เย็บผ้านวม หากท่านใดที่สนใจซื้อน้ำปลา "เด็ดดวง" หรือต้องการศึกษาดูงานที่กลุ่มสตรีต้มน้ำปลา ซึ่งได้รับคัดเลือกเป็นศูนย์การเรียนรู้ชุมชนต้นแบบผลิตภัณฑ์สุขภาพชุมชน สามารถติดต่อได้ที่ กลุ่มสตรีต้มน้ำปลา คุณเด็ดดวง จินดาเฟื่อง บ้านเลขที่ 249/3 หมู่ที่ 12 ตำบลท่าฉนวน อำเภอกงไกรลาศ จังหวัดสุโขทัย หมายเลข โทร. (055) 655-192 (081) 973-2666
ปลาสร้อยขาว
ปลาสร้อยขาว ปลาน้ำจืดขนาดเล็กชนิดหนึ่ง มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Henicorhynchus siamensis อยู่ในวงศ์ปลาตะเพียน (Cyprinidae) มีลักษณะลำตัวเพรียวยาว หัวโตและกลมมน ปากเล็กอยู่เกือบจะสุดจะงอยปาก กึ่งกลางของริมฝีปากมีปุ่มกระดูกยื่นออกมา ไม่มีหนวด เกล็ดมีขนาดใหญ่ ลำตัวสีเงินอมเทา เหนือครีบอกมีจุดสีคล้ำ ครีบหลังเล็ก ครีบหางเว้าลึกและมีจุดประสีคล้ำ โคนครีบหางมีจุดสีจาง มีขนาดโตเต็มที่ประมาณ 15 เซนติเมตร พบใหญ่สุด 20 เซนติเมตร
ปลาสร้อยขาว มีพฤติกรรมอยู่รวมเป็นฝูงใหญ่ และในฤดูฝนจะมีการอพยพย้ายถิ่นขึ้นสู่ต้นน้ำหรือบริเวณที่น้ำหลากเพื่อวางไข่และหากิน พบในแหล่งน้ำหลาก หนอง บึง และแม่น้ำขนาดใหญ่ในภาคกลาง ภาคเหนือ ภาคตะวันออก และภาคอีสานของไทย เป็นปลาเศรษฐกิจที่สำคัญอย่างยิ่งของภาคอีสาน โดยนิยมนำมาทำปลาร้า และทำน้ำปลา เป็นที่มาของน้ำปลารสชาติดี คือ "น้ำปลาปลาสร้อย"
ข้อมูลส่วนประกอบ น้ำปลา "เด็ดดวง"
สูตรคุณยายเนือง อายุ 107 ปี
1.ปลาสร้อยขาว 150 กิโลกรัม
2.เกลือเม็ด 50 กิโลกรัม
3.น้ำตาล 4.5 กิโลกรัม
4.จุกหอม 0.5 กิโลกรัม
5.จุกกระเทียม 0.5 กิโลกรัม
6.เปลือกสับปะรด 0.5 กิโลกรัม
ราคาจำหน่าย
ขวดใหญ่ ราคา 18 บาท
ขวดกลาง ราคา 10 บาท
ขวดเล็ก ราคา 5 บาท
หมายเหตุ : ปลาหมัก 1 โอ่ง ผลิตเป็นน้ำปลาออกจำหน่ายได้ 20 โหล
ใช้ต้นทุนในการผลิต 2,400 บาท/1 โอ่ง
กำไร 1,920 บาท/1 โอ่ง
ที่มา : เทคโนโลยีชาวบ้าน
สงวนลิขสิทธิ์โดย © ++kasetloongkim.com++ All Right Reserved.